ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Το μάθημα εξετάζει πώς μελετούν το ζήτημα της συγκρότησης, της οργάνωσης και της λειτουργίας σύγχρονου κράτους στη Ελλάδα οι ιστορικοί, οι πολιτικοί επιστήμονες και οι κοινωνιολόγοι από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Αναφέρεται σε ερευνητικές μελέτες που προτείνουν μεγάλα ερμηνευτικά σχήματα για την κατανόηση α) των ιστορικών όρων συγκρότησης του ελληνικού κράτους και, β), των δομικών χαρακτηριστικών του ελληνικού εκμοντερνισμού. Το μάθημα παρουσιάζει και αναλύει κριτικά αυτά τα έργα διερευνώντας: α) το θεωρητικό και ιδεολογικοπολιτικό τους υπόβαθρο, β) την τεκμηρίωση των ερμηνειών τους και γ) την ευρετική τους αξία. Εστιάζει στους εξής θεματικούς άξονες: α) στο ζήτημα των σχέσεων κράτους και κοινωνίας, β) στο ζήτημα της εσωτερικής θεσμικής συγκρότησης του κράτους (διοίκηση / γραφειοκρατία, πολιτικοί θεσμοί και μηχανισμοί πολιτικής συμμετοχής) και, γ), στο ζήτημα των σχέσεων του νεοελληνικού κράτους με το διεθνές γεωπολιτικό περιβάλλον. Σκοπός του μαθήματος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης στο πεδίο των πολιτικών, κοινωνικών και ιστορικών σπουδών και να αναπτύξουν την αφαιρετική και συνθετική τους ικανότητα.

Το μάθημα παρακολουθεί την ανάδειξη γεωπολιτικών συστημάτων στον σύγχρονο κόσμο, εξετάζει την ιστορική πορεία τους από τη συγκρότησή τους ως την έκπτωσή τους και αποτιμά κριτικά τη δυναμική, την επίδραση που είχαν σε οικουμενικό ή περιφερειακό επίπεδο, τους παράγοντες σταθερότητας ή αστάθειας που δημιούργησαν. Αναλύει τα συστήματα δυνάμεων που εμφανίστηκαν στην σύγχρονη ιστορία είτε με τη μορφή οικουμενικών δυνάμεων (Βρετανική Αυτοκρατορία, ΗΠΑ), είτε με τη μορφή συνασπισμών-συμμαχιών (Ευρωπαϊκό σύστημα δυνάμεων), είτε με τη μορφή διεθνών οργανισμών. Για την κατανόηση της κάθε περίπτωσης χρησιμοποιούνται εργαλεία πολιτικής ιστορίας που επιτρέπουν τη συγκριτική αποτίμηση κάθε επιμέρους φαινομένου.

Ειδική προσοχή δίνεται, και εξαιτίας του ειδικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζει η ευρύτερη περιοχή που περιβάλει τη χώρα μας, στα συστήματα περιφερειακών δυνάμεων με τα ιδιαίτερά τους, κατά περίπτωση, χαρακτηριστικά.

Με την παρακολούθηση του μαθήματος οι φοιτητές αποκτούν μια ευρύτερη εποπτεία ως προς τη συγκρότηση των γεωπολιτικών σχέσεων και ισορροπιών του σημερινού κόσμου, αποκτούν την ουσιαστική αίσθηση της ιστορικότητας του κάθε πολιτικού φαινομένου και αποκτούν κριτικά εφόδια που θα τους βοηθήσουν να εκτιμήσουν τρέχουσες καταστάσεις και εξελίξεις.

Το μάθημα χωρίζεται σε τρεις ενότητες.
 
Η πρώτη ενότητα περιέχει μια γενική εισαγωγή στον σκοπό και το περιεχόμενο του μαθήματος, και κατόπιν ανιχνεύει από ιστορική σκοπιά τη θέση του πολέμου στο καπιταλιστικό παγκόσμιο σύστημα όσο και στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Εστιάζει στον χαρακτηρισμό του εικοστού αιώνα ως Αιώνα του Πολέμου, στον πόλεμο ενάντια στις γυναίκες από την προϊστορία ως σήμερα και στη σύνδεση μεταξύ καπιταλισμού και πατριαρχίας, και στη λειτουργία του πολέμου στην ανάδυση των κοσμοκρατοριών και του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος από τον δέκατο πέμπτο ως τον δέκατο όγδοο αιώνα.
 
Η δεύτερη ενότητα εμβαθύνει στη σχέση μεταξύ καπιταλισμού και πολέμου από τη Γαλλική Επανάσταση ως και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξετάζει τη λειτουργία του πολέμου στη δουλοκτητική και την εποικιστική αποικιοκρατία που αναπτύχθηκαν στην Αμερική, καθώς και τις σημαντικές επιπτώσεις της ως σήμερα. Το πώς αντιμετωπίζεται ο πόλεμος από τη φιλελεύθερη ιδεολογία και τις σχέσεις του με τα δημοκρατικά και τα ολιγαρχικά ιστορικά πλαίσια. Το πώς τόν χρησιμοποίησαν οι αντίπαλες πλευρές στις επαναστάσεις και το ρόλο του στην αντεπανάσταση. Τέλος, τη σχέση μεταξύ του καπιταλισμού και των γενοκτονιών που πολλαπλασιάστηκαν παγκόσμια μετα την εξάπλωσή του.
 
Η τρίτη ενότητα εξετάζει τις λειτουργίες και τις μορφές του πολέμου στη μεταπολεμική αντιπαράθεση μεταξύ της καπιταλιστικής Δύσης και των αντιπάλων της. Επισκοπούμε τις παρεμβάσεις του ΝΑΤΟ, την ανάπτυξη του Νέου Ιμπεριαλισμού, τα πυρηνικά δόγματα της Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής και του Πυρηνικού Πρωτείου, τους σύγχρονους Υβριδικούς Πολέμους, τις Χρωματιστές Επαναστάσεις και τους Μη Συμβατικούς Πολέμους. Τέλος ανιχνεύουμε τις επιπτώσεις που εχει το τραύμα του πολέμου στην κοινωνική ψυχολογία.
 
Οι θεμελιώδεις μελέτες που χρησιμοποιούμε είναι οι εξής:

Μάθημα 2. Ο αιώνας του πολέμου. Giovanni Arrighi, The Long Twentieth Century. Money, Power, and the Origins of our Times, Verso, Λονδίνο, Νέα Υόρκη 1994. Samir Amin, The Liberal Virus. Permanent War and the Americanization of the World, Pluto Press, Λονδίνο, Νέα Υόρκη 2004.
Μάθημα 3. Ο πόλεμος ενάντια στις γυναίκες. Gerda Lerner, The Creation of Patriarchy, Oxford University Press, Νέα Υόρκη, Λονδίνο 1986. James C. Scott,Against the Grain. A Deep History of the Earliest States, Yale University Press, New Haven, Λονδίνο 2017.
Μάθημα 4. Κοσμοκρατορίες και καπιταλιστικό κοσμοσύστημα. Kees van der Pijl, Nomads, Empires, States. Modes of Foreign Relations and Political Economy, Volume I, Pluto Press, Λονδίνο, Νέα Υόρκη 2007. Alexander Anievas, Kerem Nişancıoğlu,How the West Came to Rule: The Geopolitical Origins of Capitalism, Pluto Press, Λονδίνο 2015. Janet Abu-Lughod, Before European Hegemony. The World System A.D. 1250-1350, Oxford University Press, Οξφόρδη, Νέα Υόρκη 1989. Immanuel Wallerstein, The Modern World-System. Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century, Academic Press, Νέα Υόρκη 1974.
Μάθημα 5. Δουλοκτητική και εποικιστική αποικιοκρατία. Edward E. Baptist, The Half Has Never Been Told. Slavery and the Making of American Capitalism, Basic Books , Νέα Υόρκη 2014. Walter L. Hixson,American Settler Colonialism.A History, Palgrave Macmillan, Νέα Υόρκη 2013.
Μάθημα 6. Φιλελευθερισμός, δημοκρατία, ολιγαρχία. Luciano Canfora, Democracy in Europe. A History of an Ideology, μετάφραση Simon Jones, Blackwell, Οξφόρδη 2006. Domenico Losurdo, Liberalism. A Counter-History, μετάφραση Gregory Elliott,  Verso, Λονδίνο 2011 [2006].Jeffrey A. Winters,Oligarchy, Cambridge University Press, Νέα Υόρκη 2011.
Μάθημα 7. Επανάσταση και αντεπανάσταση. Arno J. Mayer,Dynamics of Counterrevolution in Europe, 1870 – 1956: An Analytic Framework, Harper Torchbooks, Νέα Υόρκη 1971.
Μάθημα 8. Καπιταλισμός και γενοκτονία. Garry Leech, Capitalism. A Structural Genocide, Zed Books, Λονδίνο, Νέα Υόρκη 2012. DavidE. Stannard, American Holocaust. Columbus and the Conquest of the New World, Oxford University Press, Νέα Υόρκη, Οξφόρδη 1993.
Μάθημα 9. ΝΑΤΟ, παρακυβέρνηση, παρακράτος. Daniele Ganser, NATO’s Secret Armies. Operation Gladio and Terrorism in Western Europe. An Approach to NATO’s Secret Stay-Behind Armies, πρόλογος John Prados, Frank Cass, Λονδίνο 2005. Eric Wilson (επιμ.), Government of the Shadows. Parapolitics and Criminal Sovereignty, Pluto Press, Λονδίνο, Νέα Υόρκη 2009.
Μάθημα 10. Ο Νέος Ιμπεριαλισμός. Michael Hudson, Super Imperialism. The Origin and Fundamentals of U.S. World Dominance, Second Edition, Pluto Press, Λονδίνο, Sterling VA  2003 [1972]. David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, Οξφόρδη 2003. Emmanuel Todd,After the Empire. The Breakdown of the American Order, πρόλογος Michael Lind, μετάφραση C. Jon Delogu, Columbia University Press, Νέα Υόρκη 2003 [2002].
Μάθημα 11. Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή και Πυρηνικό Πρωτείο. Peter Paret (επιμ.), Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear Age, Princeton University Press, Princeton 1986.
Μάθημα 12. Υβριδικοί πόλεμοι. Χρωματιστές Επαναστάσεις και Μη Συμβατικοί Πόλεμοι. Andrew Korybko, Hybrid Wars. The Indirect Adaptive Approach To Regime Change, Peoples’ Friendship University of Russia, Μόσχα 2015.
Μάθημα 13. Το τραύμα του πολέμου. Judith L. Herman,Trauma and Recovery. The Aftermath of Violence from Domestic Abuse to Political Terror, Basic Books, Νέα Υόρκη 2015 [1992].

Το μάθημα αφορά τη θέση των Βαλκανίων στις Διεθνείς Σχέσεις από το 19^ο αιώνα μέχρι σήμερα. Βασίζεται σε μία συστημική προσέγγιση και αναλύει τη διαχρονική επίδραση διαφορετικών διεθνών συστημάτων στις χώρες της βαλκανικής χειρσονήσου. Το μάθημα δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις δύο περιόδους: 1) Στο 19^ο αιώνα και το Ανατολικό Ζήτημα, και 2) Στις συνέπειες της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη μετά το 1990. Οι φοιτητές έχουν την υποχρέωση να συγγράψουν μια εργασία 15-20 σελίδων για το μάθημα. Με αυτόν το τρόπο θα εξοικειωθούν με τις τυπικές και ουσιαστικές πτυχές των επιστημονικών κειμένων. Το θέμα της εργασίας μπορεί να υπερβαίνει τις θεματικές των βαλκανικών θεμάτων, αν συνδυάζεται με την έρευνα για την τελική μεταπτυχιακή εργασία.

Τις τελευταίες δεκαετίες οι στρατιωτικές συγκρούσεις δείχνουν να περιορίζονται σε αριθμό και σε ένταση. Φυσικά οφείλουμε να μιλήσουμε για τάση και όχι για κατάσταση καθώς δεν λείπουν περιπτώσεις σκληρότατων –όσο και μακρόχρονων πολεμικών αναμετρήσεων. Συνακόλουθα περιορίζονται οι θάνατοι ανθρώπων που οφείλονται σε πολεμικές αιτίες, πάντοτε σε σύγκριση με προγενέστερες περιόδους της ιστορίας της ανθρωπότητας.

Την ίδια όμως στιγμή διαπιστώνεται μια αντίστροφη τάση. Αυτή αφορά την σύνθεση των ανθρώπινων απωλειών στις στρατιωτικές αναμετρήσεις. Το ποσοστό των θυμάτων περιλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό «μη πολεμιστών» που ανήκουν μάλιστα στις πιο απόμακρες από την πολεμική πράξη κατηγορίες του πληθυσμού (παιδιά, υπερήλικες κλπ.). Η έννοια του «αμάχου» συσκοτίζεται στους σημερινούς πολέμους και ενίοτε η κατηγορία αυτή βρίσκεται πιο εκτεθειμένη από την αντίστοιχη των πολεμιστών.

Σε αμέσως προγενέστερες εποχές, στον 20^ο αιώνα, οι τάσεις παρουσιάζονται αντιφατικές. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί ο τελευταίος πόλεμος των πολεμιστών καθώς στις ανθρώπινες απώλειες που προκάλεσε οι πολεμιστές αποτελούν το συντριπτικά ανώτερο ποσοστό (8.000.000 νεκροί).  Ήδη όμως  η μαζική θανάτωση αμάχων προς επίτευξη πολιτικών και στρατιωτικών στόχων εμφανίζεται ως στοιχείο της στρατηγικής (γενοκτονία των Αρμενίων). Στους σκληρούς εμφυλίους πολέμους του μεσοπολέμου (Ρωσικός, ισπανικός) οι απώλειες αμάχων σχεδόν ισορροπούν με τις αντίστοιχες των πολεμιστών. Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι άμαχοι μπαίνουν στο στόχαστρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων με τον ίδιο σχεδόν τρόπο με τους πολεμιστές στα πεδία των μαχών (εκτελέσεις, στρατόπεδα εξόντωσης, «στρατηγικοί» βομβαρδισμοί. Στα 60 ως 80.000.000 νεκρών του πολέμου τα δύο τρίτα ίσως είναι «άμαχοι». Οι πόλεμοι της αποαποικιοποίησης σταθεροποιούν τη σχέση στρατιωτικών και πολιτικών θανάτων περίπου στα ίδια επίπεδα.

Γενικότερα πρακτικές θανάτωσης, μαζικής εξόντωσης, πολιτικές λεηλασίας περιουσιών, πρόκλησης υποσιτισμού, εγκλεισμού, απαγωγής και ομηρείας, σεξουαλικών επιθέσεων, καταναγκασμού (δουλικής εργασίας), προσφυγοποίησης, είναι ιδιαίτερες πολεμικές τακτικές που αντιμετωπίζουν τους αμάχους ως μέρος της πολεμικής προσπάθειας.

Σε αυτό το μάθημα, θα εξετάσουμε ιστορικά τη θεωρία και την πρακτική του σύγχρονου πολέμου από τον 17ο αιώνα και μέχρι σήμερα ("παραδοσιακός" πόλεμος, ολοκληρωτικοί πόλεμοι, ανταρτοπόλεμος, τρομοκρατία, πόλεμος «νέου τύπου»), με ιδιαίτερη έμφαση στη συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού σε αυτές με το συνακόλουθο κόστος. Θα εξετάσουμε ιστορικά το πώς ανταποκρίνονται οι πολεμιστές στο εκάστοτε θεσμικό πλαίσιο του δικαίου του πολέμου και την εξέλιξή του όπως και θέματα προστασίας και μη προστασίας. Θα διερευνήσουμε τους λόγους της γενικής αποτυχίας στη λειτουργία του όποιου πλαισίου, θα συζητήσουμε για τις μεταβαλλόμενες πρακτικές στον πόλεμο και τις συνέπειες στους πολίτες, τους κανόνες σχετικά με την ασυλία των αμάχων, την προστασία των πολιτών και την ευθύνη για προστασία καθώς και τις συνθήκες πολιτισμού και κουλτούρας σε μία εμπόλεμη περιοχή, που μπορεί να ευνοούν είτε τη θανάτωση, είτε την προστασία των πολιτών, θα εμβαθύνουμε στο ότι τα τελευταία περίπου 100 χρόνια θεσπίστηκε το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο του 1907 και της Γενεύης του 1949 που προσδιορίζουν τις υποχρεώσεις έναντι των αμάχων και περιγράφουν τις νομικές ευθύνες του κρατών μελών, επιμένοντας, ωστόσο, στην κριτική του εξέταση και στην αδυναμία εφαρμογής του.

Ενδεικτικά θέματα:

-Ορισμοί-διευκρινήσεις

-Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648)-άμαχοι

-Από την Επανάσταση στους Ναπολεόντειους πολέμους-Άμαχοι

-Ο πόλεμος και η παγκόσμια κυριαρχία (αποικιακοί πόλεμοι και η αξία της ζωής)

- Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Ο ολοκληρωτικός πόλεμος δεν διέκρινε πλέον μάχιμους και αμάχους. Γενοκτονία των Αρμενίων. Σιτοδεία στη Γερμανία το 1919)

- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Στρατόπεδα θανάτου, στρατόπεδα εργασίας, δουλική εργασία, φυλετική ταξινόμηση, στέρηση πολιτικών και νομικών δικαιωμάτων,  δημογραφική μηχανική, «αντίποινα», «στρατηγικοί βομβαρδισμοί», ατομικός πόλεμος, οι πολίτες και ο «δίκαιος πόλεμος»-αντίσταση)

- Από-αποικιοποίηση και ψυχρός πόλεμος

- Ο πόλεμος του Βιετνάμ

- Οι ΗΠΑ, ο «πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία» και οι άμαχοι

-Ανθρωπιστικές επεμβάσεις και ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ

-Προστασία αμάχων στον πόλεμο

Το μάθημα επικεντρώνεται στους βασικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς του σημερινού κόσμου («Αραβική Άνοιξη», «Μια Ζώνη, ένας δρόμος», «ανάσχεση αναδυόμενων δυνάμεων», κλπ.). Οι σχεδιασμοί τοποθετούνται στο γενικό γεωπολιτικό σκηνικό, και, σε σύγκριση με ανάλογης εμβέλειας σχεδιασμούς στην σύγχρονη ιστορία, αναλύεται η δυναμική τους, οι στόχοι τους, τα μέσα και οι τακτικές που καλούνται να τους προωθήσουν καθώς και η εξέλιξή τους και τα αποτελέσματα που προκάλεσαν και προκαλούν.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις σημερινές εστίες έντασης ή πολέμου (Συρία, Νότια Κινεζική Θάλασσα κλπ.) που βρίσκονται στο επίκεντρο ή στην περιφέρεια των βασικών στρατηγικών σχεδιασμών. Οι εστίες αυτές τοποθετούνται, αναλύονται και ερμηνεύονται μέσα στο ευρύτερο πλέγμα των ισορροπιών στον σημερινό κόσμο.

Με την παρακολούθηση του μαθήματος οι φοιτητές αποκτούν μια ευρύτερη εποπτεία για τα ουσιαστικά πολιτικά διακυβεύματα του σημερινού κόσμου και αποκτούν κριτικά εφόδια που θα τους βοηθήσουν να αποτιμήσουν τρέχουσες εξελίξεις.

Το μάθημα εξετάζει μέσα από πρωτογενείς πηγές και διεθνή βιβλιογραφία τους ασύμμετρους - λαϊκούς πολέμους στο σύγχρονο κόσμο. Ξεκινά με τον ορισμό της έννοιας των ασύμμετρων πολέμων και τη διερεύνηση των χαρακτηριστικών, των παραγόντων και των μορφών των πολέμων αυτών. Εξετάζει τα μέσα και τους στόχους του ανταρτοπολέμου (irregular, guerrilla warfare) καθώς και βασικές αρχές τακτικής του ανταρτοπολέμου. Παράλληλα, διερευνά τους τρόπους με τους οποίους πραγματοποιήθηκε η στρατιωτική διαχείριση των ανορθόδοξων προκλήσεων (αντιανταρτικός πόλεμος, πρακτικές αντιεξέγερσης). Η διαπραγμάτευση του θέματος γίνεται μέσα από τέσσερα ιστορικά παραδείγματα αντάρτικων στρατών α) του Εθνικοαπελευθερωτικού Κινήματος της Γιουγκοσλαβίας, 1941-1944, β) του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, 1946-1949, γ)  του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (FLN - Front de Libération Nationale) στην Αλγερία, 1954-1962 και δ) του Εθνικού Μετώπου για την Απελευθέρωση του Νότιου Βιετνάμ, 1959-1975.    

Η Τουρκία θεωρείται πολλές φορές σαν μια γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Γεωπολιτικά καλύπτει τον χώρο πρώην αυτοκρατοριών (Βυζάντιο και Οθωμανική Αυτοκρατορία) και κατέχει μια στρατηγική θέση μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής. Το μάθημα εστιάζει την προσοχή σε δύο πτυχές της σύγχρονης Τουρκίας. Η πρώτη είναι το θέμα του «εξευρωπαϊσμού.» Ως ισλαμική χώρα, έχει προβληματισθεί σχετικά με την πολιτισμική και πολιτική της θέση στην Ευρώπη ήδη από την οθωμανική περίοδο. Η δεύτερη πτυχή αφορά τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να γίνει μια περιφερειακή υπερδύναμη. Τα πρώτα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια και περιορισμένο ενδιαφέρον για «περιπέτειες» εξωτερικής πολιτικής. Η στρατιωτική και οικονομική της σημασία, όμως, αυξήθηκε σημαντικά μετά το 1990 και με τη κυβέρνηση ΑΚΠ που ήρθε στην εξουσία το 2002 προσπαθεί να αναδιαμορφώσει την πολιτική της προς την Μέση Ανατολή. Και οι δύο πτυχές που αναφέρονται πιο πάνω θα παρουσιασθούν στο ιστορικό και σύγχρονο πλαίσιο τους.